Po demografskoj starosti Srbija zauzima treće mesto u Evropi i izazov starenja stanovništva je jedan od najkompleksnijih sa kojim se država suočava. Posle dužeg perioda, u našoj zemlji je u prošloj i ovoj godini rođeno više beba, što predstavlja veliki razlog za radost, ali ne i za neki preterani optimizam, jer je za vidljivije pomake na bolje na polju zaustavljanja pada nataliteta, uprkos naporima države i lokalnih zajednica, neophodno da protekne više godina. Nadležni u državi su prepoznali potrebu pospešivanja rađanja, a rezultat toga su usvojene mere populacione politike. Dobri poznavaoci demografskih prilika smatraju da mere pospešivanja rađanja ne bi trebalo da budu fokusirane samo na finansijsku podšku, koja jeste jako važna, ali ne uvek i presudna, i da nije dovoljno raditi samo na povećanju broja dece, već je neophodno da se pažnja usredsredi i na bolje upravljanje migracijama. Samo kroz dobar sistem obrazovanja, socijalne i zdravstvene zaštite, bolju ekonomiju i ekonomsku stabilnost, uz jake institucije i jednake šanse mogu da se stvore odgovarajući preduslovi, kako bi pre svega mladi želili da ostanu u Srbiji.
Srbija stari i ukoliko se ovaj trend nastavi u narednih nekoliko decenija, prema najlošijim prognozama, biće nas najviše 5,8 miliona. Prema podacima RZS, broj stanovnika u Srbiji je od 2006. do 2016. godine smanjen za oko 385.000, što znači da godišnje gubimo oko 35.000 građana. Najnoviji podaci upozoravaju da je problem nataliteta toliko eskalirao da se sada, umesto borbe i podsticaja za treće i četvrto, bitka mora voditi čak i za drugo dete, jer većina žena se opredeljuje da rađa samo jednom. I područje Moravičkog okruga, kome pripadaju Grad Čačak i opštine Gornji Milanovac, Lučani i Ivanjica, sa oko 220.000 stanovnika, deli sudbinu pretežnog broja lokalnih samouprava u Srbiji koje, iz godine u godinu, beleže negativan prirodni priraštaj.
Grad Čačak se prostire na površini od 636 kilometara kvadratnih i, prema popisu iz 2011. godine, ima 115.337 stanovnika (na gradskom području 63,68 odsto, a na seoskom 36,42 procenta), koji žive u 38.749 domaćinstava. U poređenju sa popisom iz 2002. godine, broj stanovnika se smanjio za 1.735, što je prouzrokovano prevashodno visokim negativnim prirodnim priraštajem u međupopisnom periodu, starenjem stanovništva i migracijama. Prema projekciji Republičkog zavoda za statistiku (RZS), Grad Čačak je sredinom 2016. imao 111.797 stanovnika, negativan prirodni priraštaj (-5) i indeks starenja 149. U 2017. godini, na teritoriji Grada Čačka je rođeno 1.239-oro dece, dok je u knjigu umrlih upisano 1.837 lica. Prosečna starost stanovnika je 44 godine, što Čačak svrstava u grupu lokalnih samouprava duboke demografske starosti.
Opština Gornji Milanovac se prostire na 836 kilometara kvadratnih. Prema poslednjem popisu, ima 44.438 stanovnika i beleži negativnu stopu prirodnog priraštaja (-8). Prosečna starost stanovnika je između 40 i 44 godine. Prema podacima matične službe, na području ove opštine je u 2018. godini rođeno 456 beba (137 više nego u 2017. godini), a umrlo je 620 stanovnika. Kako navode u Opštinskoj upravi, iako se na polju rađanja dece beleže izvesni pomaci na bolje, državne i lokalne mere populacione politike će prve značajnije rezultate na polju podizanja stope nataliteta dati tek za desetak godina.
Opština Lučani se prostire na površini od 454 kilometra kvadratnih (stanovništvo je grupisano u 36 naselja, a administrativno postoji 38 mesnih zajednica). Prema poslednjem popisu, ima 20.897 stanovnika. Na osnovu podataka nadležnih opštinskih službi i Centra za socijalni rad, broj stanovnika u Opštini Lučani iz godine u godinu opada, a osnovni razlog za to je ekonimski faktor. Većina stanovnika živi na seoskom području, a dva naseljena mesta (Lučani i Guča) su ustrojena kao varošice. U 2017. godini je na području ove opštine rođeno 151 dete, dok je umrlo 373-je ljudi. Prirodni priraštaj je negativan i na 1.000 stanovnika iznosi -11,7. Prosečna starost stanovništva je 46,8 godina. Opština Lučani ima 7.302 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,9. Seosko stanovništvo se u velikoj meri smanjuje, posebno u brdsko-planinskom području, migrira u doline reka, unutar granica opštine, a kreće se i prema većim urbanim centrima. Zbog nemogućnosti upošljavanja i lošeg životnog standarda, sve više mladih ljudi odlazi u veće gradove ili inostranstvo.
Opština Ivanjica se prostire na površini od 1.090 kilometara kvadratnih i, prema projekcije RZS, u 2017. godini imala je oko 30.000 stanovnika. Na osnovu podataka iz zvaničnih popisa, može se konstatovati da razvoj stanovništva ove opštine, takođe, beleži nepovoljne tendencije. Nemogućnost zapošljavanja i nizak životni standard osnovni su razlozi migracije stanovništva. Ivanjički kraj su najviše napuštali stanovnici pasivnih sela. Nastanjivali su se pretežno u čačanskoj kotlini, a mnogi su se odselili u Beograd i druge gradove Srbije. Šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, brojni žitelji ivanjičkog kraja su otputovali u inostranstvo na privremeni rad i tamo ostali da žive. Migracija stanovništva se nastavlja i danas, čak i povećanim intenzitetom. Stanovništvo ove opštine je u stadijumu duboke demografske starosti (44,8 godina) i na godišnjem nivou gubi oko 300 žitelja.
Zbog snižene stope nataliteta, prirodnog odliva stanovništva, problema nezaposlenosti i pojačanog odlaska mladih u veće gradove i inostranstvo, u lokalnim samoupravama na području MO u narednom periodu je neophodno da se preduzme niz mera, kako bi se ovaj negativni trend pada stanovništva zaustavi.
V. Stepanović
PODIZANJE STOPE NATALITETA – BRIGA DRŽAVE ILI SVIH NAS?
Rezultati ankete koju smo uradili u sklopu pripreme projekta “Odsudna bitka za bebe” su pokazali da su anketirani građani (reproduktivno sposobni bračni parovi) iz lokalnih samouprava na području Moravičkog okruga pretežno prepoznali natalitet kao veliki problem u Srbiji (94 odsto ispitanika). Na pitanje da li država treba da aktivnije radi na pospešivanju nataliteta, pretežni broj bračnih parova (74 odsto) je odgovorio da je ovo, pre svega, državni problem, ali istovremeno i oblast kojom bi trebalo da se bave lokalne samouprave i to u koordinaciji sa nadležnim državnim institucijama (26 procenata anketiranih građana). Kao glavne prepreke za podizanje stope nataliteta anketirani bračni parovi su naveli: lošu finansijsku situaciju(35 odsto), nezaposlenost (15 odsto), loš životni standard (deset odsto), odlazak mladih u svet (deset odsto), nemogućnost usklađivanja porodičnih i radnih obaveza (13 procenata), savremeni tempo života i drugačije pozicioniranje žene u društvu (sedam procenata), veliki broj abortusa, kao i neke druge razloge (preostalih deset odsto anketiranih).
Većina anketiranih bračnih parova je čula da u Srbiji postoji Strategija za podsticanje rađanja (59 odsto). Oko 25 odsto anketiranih bračnih parova se izjasnilo da je koristilo neke od državnih mera podrške porodici.
Iako većina anketiranih građana prioritet daje materijalnim podsticajima rađanju (75 odsto), pretežni broj učesnika ankete smatra da je veoma važno pospešivanje zapošljavanja mladih i uvođenje fleksibilnog radnog vremena za roditelje.
